Innovatsiya va «ijodiy vayrona qilish»: 2025 yilgi iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti g‘oliblari ma’lum bo‘ldi
13.10.2025 | 15:5541117
Iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofotini «innovatsion iqtisodiy o‘sishni tushuntirgani uchun» Joyel Mokir, Filipp Agion va Piter Hauit qo‘lga kiritishdi.
Shvetsiya Fanlar akademiyasi 2025 yil 14 oktyabr kuni iqtisod bo‘yicha Nobel laureatlarini e’lon qildi. Bu yilgi mukofot «innovatsion iqtisodiy o‘sishni tushuntirib bergani uchun» Joel Mokir, Filipp Agion va Piter Hauitga berildi.
Joel Mokir iqtisodiy tarixda texnologiyaning rolini o‘rganib, innovatsiyaning ijtimoiy va institutsional omillarini aniqlagan.
Filipp Agion va Piter Hauit esa «ijodiy vayrona qilish» nazariyasini rivojlantirib, iqtisodiy o‘sishni doimiy yangilanish jarayoni sifatida izohlagani uchun taqdirlandi.
Ta’kidlashicha, ularning ishlari iqtisodiy o‘sishning faqat kapital yoki resurslarga emas, balki ilm-fan, texnologiya va yangilik yaratish qobiliyatiga asoslanishini ilmiy jihatdan isbotlab berdi.
So‘nggi besh yillik xronologiya
So‘nggi besh yil ichida iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofotlari fanning turli yo‘nalishlarini qamrab oldi.
2020 yilda mukofot Pol Milgrom va Robert Uilsonga berilgan. Ular auksion nazariyasini yangilab, bozor mexanizmlarining samaradorligini oshirish bo‘yicha muhim nazariy asos yaratdi. Ushbu modellar energiya kvotalari, davlat resurslari va internet diapazonlarini taqsimlashda qo‘llaniladigan zamonaviy auksion tizimlariga poydevor bo‘ldi.
2021 yilda mukofot Devid Kard, Joshua Angrist va Guido Imbensga berildi. Ular empirik iqtisodiyot va sabab-oqibat («causal inference») tahlil usullarini takomillashtirgani uchun taqdirlandi. Kard mehnat bozorida migratsiya, ta’lim va minimal ish haqi kabi omillarni tajriba asosida o‘rganib, iqtisodiy siyosatning amaliy ta’sirini ko‘rsatdi.
2022 yilda mukofot Ben Bernanke, Duglas Daymond va Filip Daybvigga berildi. Ular bank tizimining barqarorlik mexanizmlarini, moliyaviy inqirozlarning sabab va oqibatlarini chuqur tahlil qilgan. Bernanke Buyuk depressiya davridagi bank inqirozlarini empirik jihatdan o‘rgangan, Daymond va Daybvig esa nazariy model orqali banklar faoliyatidagi xavflarni izohlab bergan.
2023 yilda tarixda ilk bor iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti ayol iqtisodchi — Klaudiya Goldinga berildi. U ayollarning mehnat bozoridagi ishtiroki va daromad tengsizligining tarixiy sabablarini tadqiq etdi. Goldin o‘z ishlarida ta’lim, oila siyosati va bozor talabining o‘zgarishi ayollar imkoniyatlariga qanday ta’sirini ko‘rsatdi.
2024 yilda mukofot Daron Asemog‘lu, Saymon Jonson va Jeyms Robinsonga nasib etdi. Ular institutsional iqtisodiyot bo‘yicha tadqiqotlari bilan tan olindi. Ularning ishlari siyosiy institutlar, qonun ustuvorligi va mulk huquqining iqtisodiy o‘sishdagi hal qiluvchi rolini isbotladi. Shu tariqa, farovonlik va rivojlanish faqat resurslar emas, balki mustahkam institutlar va adolatli siyosiy tizimlarga ham bog‘liq ekani ko‘rsatildi.
2020–2025 yillar oralig‘ida iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti fan taraqqiyotining yangi yo‘nalishini belgilab berdi. Bu yillardagi tadqiqotlar iqtisodiy o‘sishni faqat raqamlar va modellar bilan emas, balki inson kapitali, institutlar va texnologiya bilan bog‘liq jarayon sifatida talqin etdi.
2025 yilgi mukofot esa bu jarayonning mantiqiy davomi bo‘lib, iqtisodiy barqarorlikning asosida innovatsiya, ilm-fan va ijodiy yangilanish jarayoni turishini ilmiy jihatdan isbotlab berdi.
Avvalroq, Nobel mukofotining fizika, kimyo va adabiyot yo‘nalishlari bo‘yicha sovrindorlari haqida xabar bergan edik.
