Kanadaning Xitoyga neft yetkazib berishga kirishishi Trampni kutilmagan oqibatlarga duchor qilmoqda

Tramp ma’muriyati qabul qilgan savdo va tarif chora-tadbirlari xomashyo ishlab chiqaruvchi, sotuvchi va xaridorlarni o‘z strategiyalarini qayta ko‘rib chiqishga va yangi sharoitlarga moslashishga majbur qildi. Ular Tramp kelajakda qanday qadamlar qo‘yishi mumkinligini oldindan taxmin qilishga urinmoqda. Ma’lum bo‘lishicha, xomashyo bozorlari faqatgina amalga oshirib bo‘lingan choralarga emas, balki ehtimoliy kelajakdagi harakatlarga ham moslashmoqda. Bu esa AQSHga ta’sirni cheklash istagini kuchaytirmoqda. Bunga Kanadaning neft xomashyosini dengiz orqali eksport qilishi misol bo‘ladi. Eksport yo‘nalishi AQSH va Xitoyga qarab o‘zgarmoqda, garchi Tramp Kanadadan keladigan energiya manbalarga 10 foizlik boj joriy etish bo‘yicha dastlabki rejasidan voz kechgan bo‘lsa ham. Aprel oyida Kanada ilk bor AQSHga qaraganda ko‘proq neftini Xitoyga dengiz orqali eksport qildi. Bu esa savdo urushi natijasida paydo bo‘lgan noaniqlik sharoitida bozor qanday o‘zgarishi mumkinligini ko‘rsatadi.   Xitoy tomon burilgan eksport Kpler tahlilchilari to‘plagan ma’lumotlarga ko‘ra, aprel oyida Kanadadan Xitoyga dengiz orqali neft eksporti kuniga 299 ming barrelni tashkil etdi. Bu mart oyidagi 277 ming kunlik barrelga nisbatan ko‘proq. Shu bilan birga, AQSHga aprel oyida 286 ming barrel eksport qilingan bo‘lib, bu martdagi 283 ming barrel bilan deyarli bir xil, ammo o‘tgan yilning sentyabrida qayd etilgan rekord daraja — 431 ming barreldan ancha kam. Bu raqamlar faqatgina dengiz orqali tashilayotgan neftini aks ettiradi. Kanadaning AQSHga neft yetkazib berishining asosiy qismi — quvurlar va temiryo‘l orqali amalga oshiriladigan yirik hajmlar hisobga olinmagan. Kanada har kuni o‘zining janubiy qo‘shnisiga quvurlar orqali taxminan 4 million barrel neft haydaydi. Hajmlar o‘zgarmagan bo‘lsa-da, narxlarda o‘zgarish yuz berdi va bu o‘zgarish Kanada foydasiga bo‘ldi. Bu esa Tramp siyosatining yana bir kutilmagan oqibatidir. Western Canadian Select navli neftining Amerika West Texas Intermediate navli neftiga nisbatan chegirmasi so‘nggi 1,5 yil ichidagi eng past darajaga tushib, barreli uchun 9 dollardan sal ko‘proqni tashkil etdi. Noyabr oyida bu farq deyarli 30 dollarga teng edi. Bu esa Tramp kutmagan yana bir vaziyatni namoyon etmoqda. Uning Venesuela neftiga qarshi joriy etgan sanksiyalari — bu neft ham kanadaniki singari og‘ir neft hisoblanadi — AQSH neftni qayta ishlash korxonalari uchun ushbu turdagi yoqilg‘i miqdorini kamaytirdi. Bu esa Kanada neftini AQSH uchun yanada zarur qilib qo‘ydi, natijada amerikalik qayta ishlovchilar uni sotib olish uchun ko‘proq pul to‘lashga majbur bo‘lmoqda. Kanada nefti narxining oshishi — mamlakatning AQSHdan ko‘ra ko‘proq bog‘liq ekanligi to‘g‘risidagi qarashlarni shubha ostiga qo‘yadi. Endi ko‘rinib turibdiki, AQSH aynan Kanada neftga bog‘liq, ayniqsa Tramp mos keluvchi muqobil xomashyolarni sanksiyalar orqali cheklagan bir sharoitda. Bu jarayon bozorning o‘zi qanday usulda AQSH siyosatining ta’sirini cheklashga intilganini ko‘rsatadi.   Venesuelaga sanksiya — Kanadaga foyda Qo‘shma Shtatlar tomonidan joriy etilgan sanksiyalar, ayniqsa Venesuelaga qarshi, aynan Kanadadagi Western Canadian Select kabi og‘ir neft turlariga ehtiyojni oshirdi. Shuning uchun ham bu yoqilg‘iga talab ko‘tarilib, uning bahosi ham o‘sdi. Natijada, Kanada o‘zining asosiy xaridori bo‘lgan AQSH bilan munosabatlarda mustahkamroq pozitsiyaga ega bo‘ldi. Bu esa Tramp ma’muriyati tomonidan ko‘zlangan maqsadlarga ters holatni yuzaga keltirdi: uning harakatlari Kanadaga iqtisodiy jihatdan ustunlik berdi. Treyderlar va bozor ishtirokchilari bunday o‘zgarishlarga tez moslashmoqda. Ular nafaqat hozirgi siyosiy qarorlarni, balki kelgusida qabul qilinishi mumkin bo‘lgan choralarni ham hisobga olmoqda. Bunday yondashuv, o‘z navbatida, geosiyosiy noaniqlikning kengayishiga olib kelmoqda. Kanada, o‘z navbatida, eksportini diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda. Xususan, Osiyo bozoriga chiqish imkoniyati mustahkamlanmoqda. Bu esa mamlakatning iqtisodiy xavfsizligi uchun muhim qadam hisoblanadi. Trampning tarif siyosati esa nafaqat tashqi bozorlar, balki ichki bozorda ham o‘zgarishlarga olib kelmoqda. AQSHdagi neftni qayta ishlash korxonalari ehtiyojlariga mos keluvchi resurslarni topishda qiynalmoqda. Xulosa qilib aytganda, Tramp ma’muriyatining proteksionist siyosatlari ba’zan kutilmagan natijalarga olib kelmoqda. Bu jarayon esa global iqtisodiy munosabatlarning qay darajada o‘zaro bog‘liq ekanini yana bir bor namoyon etmoqda. Dengiz orqali yetkazib berishga o‘tish Dengiz eksporti sohasida ustunlik ham, aftidan, Kanada tomonida. O‘tgan yil may oyida Trans Mountain quvurining ishga tushirilishi orqali uning haydash quvvati kuniga 890 ming barrelgacha oshirildi. Shu bilan Kanada dengiz orqali neft xomashyosi eksport hajmini ko‘paytirishga muvaffaq bo‘ldi. Dastlab, ushbu neft hajmining asosiy qismi AQSHning g‘arbiy sohilidagi qayta ishlash korxonalariga yo‘naltirilishi kutilgan edi, aslida shunday bo‘lgan ham. Biroq, yanvar oxirida Donald Tramp Oq uyga qaytib, o‘zining ritorikasi va harakatlarini o‘zining shimoliy qo‘shnisi va ilgarigi yaqin ittifoqdoshi — Kanadaga qarshi faollashtirganidan so‘ng vaziyat o‘zgardi. Tramp Kanadadan energiya mahsulotlari importiga tarif joriy etmagan bo‘lsa-da, zarar allaqachon yetkazilgandi. Kanadaning neft qazib oluvchi kompaniyalari esa muqobil bozorlarni izlashga kirishdi. Neftning dunyodagi eng yirik importchisi hisoblangan Xitoy ham o‘z ta’minotchilari bazasini diversifikatsiya qilishga intilayapti. Bu orqali mamlakat OPEC+ a’zosi bo‘lgan davlatlardan keladigan neftga bog‘liqlik darajasini kamaytirishni maqsad qilgan. Tramp qaytishi ortidan AQSH va Xitoy o‘rtasida tariflar borasidagi keskinlashuv tufayli Xitoy AQSHdan neft import qilishni amalda to‘xtatib qo‘ydi. Garchi muzokaralar o‘tkazish maqsadida tariflar 90 kunga pasaytirilgan bo‘lsa-da, Xitoy hozir ham AQSH neftiga 10 foizlik boj solishda davom etmoqda. Bu esa amerika neft mahsulotlarini Xitoy bozorida raqobatga layoqatsiz qilib qo‘ygan. Kpler ma’lumotlariga ko‘ra, may va iyun oylarida Xitoy AQSH neftini import qilishni rejalashtirmayapti. Holbuki, o‘tgan yilning iyunida ushbu ko‘rsatkich kuniga 417 ming barrelni tashkil etgan edi. Bu yerda gap Xitoy AQSH neftini Kanada nefti bilan almashtirayotganida emas, chunki bu ikki mamlakatning xomashyo turlari farq qiladi. Gap shundaki, Xitoy o‘z neft savdosini jadal rivojlantirmoqda va Kanada kabi yangi hamkorlarni topayotganidir. Reuters materiallari asosida tayyorlandi.