Moskva va Boku yaqinlashdi: Putinning kutilmagan uzri ortida nima bor?

10 oktyabr kuni Dushanbeda MDH sammiti ochildi. Millat saroyiga a’zo davlatlar rahbarlari siyosat va iqtisodiyotdan tortib, xavfsizlik va gumanitar hamkorlikka qadar keng ko‘lamli masalalarni muhokama qilish uchun yig‘ildi. Biroq, asosiy voqea Rossiya va Ozarbayjon prezidentlarining shaxsiy uchrashuvi bo‘ldi. Putin va Aliyevning suhbati taxminan bir soat davom etdi, shundan so‘ng yetakchilar matbuotga bayonot berdi. Bu safar tomonlar savdo yoki iqtisodiyotni muhokama qilmadilar, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri asosiy mavzuga o‘tishdi: 2024 yil dekabrida Ozarbayjon aviakompaniyasining Embraer 190 halokatini tergov qilish. Putin fojia uchun uzr so‘raganini esladi: “Bularning barchasini takrorlamoqchiman, yangilamoqchiman va aytmoqchimanki, biz, albatta, kelishib olganimizdek, tergovga har tomonlama yordam beramiz”. Rossiya prezidentining so‘zlariga ko‘ra, tergov nihoyasiga yetmoqda, hozirda halokat sabablarini aniqlash mumkin. Putinning qayd etishicha, hodisa ro‘y bergan paytda Ukrainaning uchta uchuvchisiz samolyoti Rossiya havo hududida bo‘lgan va havo hujumidan mudofaa tizimida texnik nosozlik yuzaga kelgan. "Ikkita raketa samolyotga qarata otilgan. Ular unga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tegmagan, balki taxminan o‘n metr masofada portlagan. Zarba portlovchi moddalar emas, balki raketalarning o‘zidan qolgan qoldiqlar tufayli sodir bo‘lgan. Shu sababli uchuvchi buni qushlar galasi bilan to‘qnashuvga o‘xshab ko‘rgan deb o‘ylagan", deb tushuntirdi u. Putin Rossiya barcha kompensatsiya majburiyatlarini bajarishiga va mansabdor shaxslarning harakatlariga huquqiy baho berishiga ishontirdi. "O‘lganlarni qaytarib bo‘lmaydi", deb qo‘shimcha qildi u. "Ammo bizning vazifamiz <...> sodir bo‘lgan hamma narsaga ob’ektiv baho berish va haqiqiy sabablarni aniqlashdir." Bu so‘zlarni diplomatik yutuq deb hisoblash mumkin. Yaqinda bunday bayonotlar mansabga qimmatga tushishi mumkin edi: avgust oyida siyosatshunos Sergey Markov AZAL samolyotining urib tushirilishida Rossiyaning ishtiroki borligini oshkora aytib, “xorijiy agent” etib tayinlangan edi. Yil davomida esa ozarbayjon diasporasiga qarshi ommaviy jinoiy ishlar qo‘zg‘atildi. O‘z navbatida Aliyev Putinga uchrashuv uchun minnatdorchilik bildirdi va u bilan doimiy aloqada ekanini ta’kidladi. U ularning Pekindagi qisqa suhbatini va 7 oktyabr — Rossiya prezidentining tug‘ilgan kunida bo‘lgan telefon qo‘ng‘irog‘ini esladi. "Vaziyatni shaxsan nazorat qilganingiz uchun sizga minnatdorchilik bildirmoqchiman. Tergov bu masalani xolis hal qilishiga shubha qilmagan edik", - dedi u. Siyosatshunos Ilgar Velizade ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarda nima o‘zgargani va Moskva nima uchun Boku tomon qadam qo‘ygani haqida TRTga gapirib berdi. — Moskva va Boku sulh tuzganmi? — Aytish mumkinki, tomonlar o‘rtasida murosaga kelish va siyosiy ziddiyatlarni bosqichma-bosqich yumshatish jarayoni boshlandi. Mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, hozirdanoq aniq choralar ko‘rilmoqda: “Rossiya segodnya” xalqaro axborot agentligining Ozarbayjon bo‘limi rahbari Igor Kartavix uy qamog‘iga ozod etildi. Ayni paytda ozarbayjon diasporasining taniqli vakili, Moskva akademik satira teatrining sobiq direktori, o‘z sohasining hurmatli arbobi Mamedali Agayev Rossiyada ozodlikka chiqdi. Bu voqealar ijobiy tendensiya boshlanganidan dalolat beradi. Yaqin kelajak bu tendensiya qanchalik tez rivojlanishini ko‘rsatadi. Keyingi aniq qadamlar, jumladan, Rossiya prezidenti Ozarbayjonga va’da qilgan kompensatsiyani amalga oshirish kutilmoqda. Shu bilan birga, Rossiyada olib borilayotgan tergovga e’tibor qaratilmoqda: Rossiya tomoni fojiali voqealar uchun kim va qanday sharoitda javobgarlikka tortilishini aniqlash muhim. Bu voqeaga bevosita aloqador bo‘lganlarga tegishli. - Rossiya tomoni bu qadamni aynan hozir nima uchun qo‘ydi? - Ehtimol, buning sababi ikki oydan keyin fojia yuz berganiga bir yil to‘lishidir. Tergov davom etmoqda va chamasi, dastlabki natijalarni Ozarbayjon va Qozog‘iston tomonlari e’lon qiladi. Shu bois, munosabatga kechiktirishning iloji yo‘q edi - umumiy bayonotlar emas, balki aniq harakatlar va dalillar vaqti keldi. Geosiyosiy vaziyatni ham hisobga olish lozim. bugungi kunda Ozarbayjon Rossiyaning nafaqat Janubiy Kavkaz va Kaspiy mintaqasidagi, balki keng ma’noda Janubi-G‘arbiy Osiyodagi asosiy hamkori hisoblanadi. Bunday strategik hamkor bilan munosabatlardagi kelishmovchiliklar Rossiya manfaatlariga va yirik loyihalarni, jumladan, "Shimoliy" transport loyihasini amalga oshirishga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shubhasiz, bu ishonchni tiklashga turtki bo‘lgan omillardan biri bo‘ldi. Eslatib o‘tishim joizki, fojia 25 dekabr kuni yuz bergan edi. Aynan shu sanada tergov yakunlari e’lon qilinishi kutilmoqda. Shuni ta’kidlash kerakki, o‘sha paytgacha barcha bahsli masalalar hal etiladi va ikki tomonlama munosabatlardagi muammoli jihatlar bartaraf qilinadi, degan asosli ishonch mavjud. - Davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar qanday bo‘lishi mumkin? - Ozarbayjon-Rossiya hamkorligining yangi bosqichi yangi geosiyosiy voqeliklarni inobatga olgan holda pragmatizm va o‘zaro manfaatlarga asoslanishiga umid qilish istagi bor. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash joizki, Ozarbayjon Rossiya ommaviy axborot vositalari va siyosiy doiralari mavjud vaziyatdan zarur xulosalar chiqarishini hamda Dushanbedagi uchrashuvlarda bildirilgan fikrlarni to‘g‘ri qabul qilishini kutmoqda. Media makonida Ozarbayjonga qarshi "maxsus harbiy operatsiya" o‘tkazish yoki Kaspiy dengizini "ichki" dengizga aylantirish imkoniyati haqidagi bema’ni bayonotlar boshqa paydo bo‘lmasligi muhimdir. Bunday fikrlar o‘zaro tushunishga ham, Rossiyaning o‘z manfaatlarini mustahkamlashga ham xizmat qilmaydi. Biz bu o‘ta nozik sohada ham konstruktiv muloqotni davom ettirishga umid qilamiz. Agar tomonlar muloqotning hozirgi ohangini saqlab qolishga erishsa, yil oxirigacha Ozarbayjon-Rossiya munosabatlari tarixidagi eng keskin inqirozning yakunlanishi haqida gapirish mumkin bo‘ladi.